Người đưa tin
Administrator
-
Người đưa tin
: Bão lũ, khô hạn, cháy rừng hay nước biển dâng…; các hiện tượng thời tiết bất thường đang xảy ra nhiều và với quy mô lớn. Nguyên nhân chính là do tình trạng biến đổi khí hậu đang diễn biến ngày một nghiêm trọng trên thế giới.
Mặc dù cộng đồng quốc tế đã đạt thỏa thuận hạn chế khí thải để giữ nhiệt độ Trái Đất không tăng quá 2°C. Nhưng khoảng cách giữa cam kết và hành động đang khá lớn. Chính vì thế, vấn đề khí hậu đang trở nên ngày một khẩn thiết, trước hết với các nhóm xã hội yếu thế và các nước nghèo – những nạn nhân hàng đầu của tình trạng biến đổi khí hậu.
* Bảo vệ môi trường: Trách nhiệm vượt khỏi những khuôn khổ pháp lý thông thường
Nói đến "công lý" về khí hậu chắc chắn không thể bỏ qua khía cạnh pháp lý. Một nghiên cứu về các vụ kiện liên quan đến khí hậu từ năm 1990-2019 của trường đại học London School of Economics & Political Science đã đưa ra một tổng kết đáng chú ý.
Trong khoảng thời gian này, có ít nhất 1.328 vụ kiện liên quan đến khí hậu tại 28 quốc gia, trong đó hơn 3/4 số vụ kiện diễn ra tại Mỹ, theo báo cáo “Global Trends in Climate Change Litigation: 2019 Snapshot” của J. Setzer và R. Byrnes. Báo cáo ghi nhận đại đa số vụ kiện bắt đầu sau năm 2006, và ngày càng có nhiều vụ kiện tại các quốc gia có thu nhập trung bình hay thấp. Đa số các vụ kiện nhằm vào chính quyền các nước, nhưng các doanh nghiệp cũng là đối tượng bị đưa ra tòa.
Theo chuyên gia về luật môi trường quốc tế Sandrine Maljean-Dubois (CNRS), “các vấn đề môi trường chưa bao giờ trở nên dữ dội, nghiêm trọng và cấp thiết đến như vậy, trong lúc chính quyền các nước lại không đưa ra được các biện pháp đối phó”.
Năm 2013, Hiệp hội Urgenda, một tổ chức phi chính phủ về phát triển bền vững tại Hà Lan đã khởi sự vụ kiện nhắm vào chính phủ nước này, sau khi đề nghị của ủy ban này nhằm cắt giảm 25% lượng khí thải vào năm 2020 (so với mức phát thải năm 1990) đã không được đáp ứng.
Năm 2015, một tòa án sơ thẩm La Haye đã ra phán quyết buộc chính quyền thực hiện đòi hỏi của nguyên đơn và Chính quyền Hà Lan khiếu nại. Năm 2018, một tòa phúc thẩm ở La Haye đã ra phán quyết bác khiếu nại của Chính quyền Hà Lan. Phán quyết phúc thẩm dựa trên các nghĩa vụ của Chính quyền Hà Lan, được quy định bởi Công ước Khung của Liên hợp quốc (LHQ) về biến đổi khí hậu (CCNUCC) và Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, mà Hà Lan tham gia. Tháng 12/2019, Tòa án Tối cao Hà Lan ra phán quyết cuối cùng. Phán quyết chỉ rõ Chính quyền Hà Lan đã hành động bất hợp pháp khi không bảo vệ các quyền của công dân theo Công ước Nhân quyền châu Âu.
Trả lời đài France Culture, luật gia Marta Torre-Schaub, phụ trách nhóm nghiên cứu ClimaLex, Giảng viên Viện nghiên cứu pháp lý và triết học thuộc đại học Sorbonne Paris 1, Giám đốc nghiên cứu thuộc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia (CNRS), nhận xét về ý nghĩa của vụ thắng kiện này như sau: “Lần đầu tiên, một quốc gia bị kết án do không làm tròn trách nhiệm với môi trường. Trên nguyên tắc, Nhà nước phải có trách nhiệm với công dân trong lĩnh vực môi trường. Điều khoản pháp lý liên quan, vốn đã có từ trong luật quốc tế, đã được nội luật hóa, đưa vào luật dân sự Hà Lan. Tòa án Tối cao Hà Lan buộc chính quyền phải thực hiện các mục tiêu cắt giảm khí thải, theo đòi hỏi của hiệp hội Urgenda. Vụ kiện này trở thành một mẫu mực cho phong trào tranh đấu vì môi trường tại Mỹ, cũng như tại Pháp”.
Theo giới chuyên gia, phán quyết lịch sử của tòa án Hà Lan trong vụ Urgenda đã đưa ra “nhiều khái niệm pháp lý mang tính cách tân”, như quyền của các thế hệ tương lai, hay vấn đề điều chỉnh pháp lý đối với các hành động trong tương lai, mang tính dự báo và phòng ngừa. Nhìn chung, vụ án Urgenda đã mang lại nhiều cảm hứng và kinh nghiệm cho các nỗ lực của xã hội dân sự khởi kiện Nhà nước nhiều quốc gia ra tòa, do (đã không có hoặc không dự kiến) hành động để ngăn chặn khí thải gây hiệu ứng nhà kính khiến Trái Đất nóng lên.
Mới đây, ngày 31/7, Chính quyền Ireland đã bị Tòa án Tối cao nước này yêu cầu điều chỉnh lại chính sách cắt giảm khí thải làm khí hậu nóng lên. Tại Pháp, cuối năm 2018, 4 tổ chức thuộc xã hội dân sự đã khởi kiện Nhà nước Pháp về cùng một vấn đề. Vụ kiện được những người khởi sự đặt một cái tên đầy ấn tượng “Affaire du siècle/Vụ kiện thế kỷ”. Dự kiến, tư pháp nước Pháp sẽ đưa ra phán quyết đầu tiên về vụ kiện vào mùa Thu này. Việc công bố các phán quyết về khí hậu nói trên mang ý nghĩa biểu tượng cao, có giá trị như các mẫu mực, khiến chính quyền nhiều nước hay các doanh nghiệp là “thủ phạm” phát thải phải dè chừng.
* Vai trò của luật pháp trong cuộc chiến bảo vệ môi trường
Về các biến chuyển lớn trong lĩnh vực pháp lý khí hậu, luật gia về môi trường Marta Torre-Schaub (CNRS) đặc biệt chú ý đến một điểm mà bà cho là rất mới. Đó là việc các thẩm phán ngày càng hướng sang cách diễn giải luật nhằm điều chỉnh các hành động trong tương lai, bên cạnh tiếp cận truyền thống, trừng phạt và đòi hỏi bồi thường đối với các hành động vi phạm luật đã xảy ra.
Vụ Urgenda thắng kiện Nhà nước Hà Lan và một số vụ thắng kiện khác trong lĩnh vực đòi công lý khí hậu đã gây phấn khích. Nhiều người hy vọng rằng các áp lực pháp lý sẽ buộc chính quyền các nước phải có hành động tương thích với hiểm họa khí hậu. Tuy nhiên, nỗ lực đòi công lý khí hậu về mặt pháp lý có nhiều giới hạn.
Liên quan đến quyền lực của các thẩm phán, luật gia về môi trường Marta Torre-Schaub đặc biệt lưu ý đến việc phân định thẩm quyền của tư pháp và lĩnh vực chính trị: “Quả đúng là trong các phiên tòa về khí hậu, việc thảo luận về bên nào có quyền hạn gì mỗi lần lại được đưa ra. Trong vụ án Urgenda, ở cả ba cấp xét xử - sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm - mỗi lần như vậy, vấn đề thẩm quyền đều được đặt ra. Cụ thể là, nếu vấn đề khí hậu được đề cập thuộc lĩnh vực chính trị, thì các thẩm phán không thể can thiệp. Ngược lại, nếu đây là vấn đề thuộc tư pháp, thì các thẩm phán có thể can thiệp, bởi đây là việc giải thích luật và thi hành luật. Việc phân định ranh giới giữa vấn đề chính trị với vấn đề pháp lý - tư pháp là điều rất đáng quan tâm trong các vụ án khí hậu”.
* Sẽ không có "công lý" khí hậu, nếu không thể giải quyết bất công xã hội
Nhóm 1% người giàu nhất hành tinh chịu trách nhiệm về khí thải gây hiệu ứng nhà kính gấp 175 lần so với 10% người nghèo nhất. Trong lúc đó, chính những người nghèo nhất lại là các nạn nhân đầu tiên của biến đổi khí hậu. Ví dụ 91% nông dân Mỹ có bảo hiểm thiệt hại trong trường hợp thiên tai, trong khi số người được bảo hiểm ở Ấn Độ chỉ là 15%.
Việc phân chia gánh nặng đóng góp một cách không công bằng giữa các nhóm xã hội trong cùng một quốc gia là một vấn đề lớn. Nhà kinh tế học người Mỹ James K. Boyce, chuyên về các vấn đề môi trường khí hậu, ghi nhận cuộc khủng hoảng “Áo Vàng” (phong trào chống lại thuế carbon đánh vào người có thu nhập thấp) tại Pháp đã để lại một bài học quan trọng. Đó là việc đánh thuế carbon để có tài chính cho cuộc chiến khí hậu sẽ không thể thành công nếu không tính đến tính chất công bằng xã hội của biện pháp này.
Trong bối cảnh này, vấn đề "công lý" khí hậu ở đây vượt khỏi phạm vi tư pháp. Để hướng đến các biện pháp về khí hậu, chính quyền của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã triệu tập Hội nghị Công dân về Khí hậu (CCC) để tìm giải pháp thông qua con đường lập pháp và trưng cầu ý dân. Chính quyền nhiều nước châu Âu, Ủy ban châu Âu và Nghị viện châu Âu cũng có những nỗ lực thúc đẩy các cam kết về khí hậu, cũng như gia tăng các biện pháp thực thi.
Mặc dù cộng đồng quốc tế đã đạt thỏa thuận hạn chế khí thải để giữ nhiệt độ Trái Đất không tăng quá 2°C. Nhưng khoảng cách giữa cam kết và hành động đang khá lớn. Chính vì thế, vấn đề khí hậu đang trở nên ngày một khẩn thiết, trước hết với các nhóm xã hội yếu thế và các nước nghèo – những nạn nhân hàng đầu của tình trạng biến đổi khí hậu.
* Bảo vệ môi trường: Trách nhiệm vượt khỏi những khuôn khổ pháp lý thông thường
Nói đến "công lý" về khí hậu chắc chắn không thể bỏ qua khía cạnh pháp lý. Một nghiên cứu về các vụ kiện liên quan đến khí hậu từ năm 1990-2019 của trường đại học London School of Economics & Political Science đã đưa ra một tổng kết đáng chú ý.
Trong khoảng thời gian này, có ít nhất 1.328 vụ kiện liên quan đến khí hậu tại 28 quốc gia, trong đó hơn 3/4 số vụ kiện diễn ra tại Mỹ, theo báo cáo “Global Trends in Climate Change Litigation: 2019 Snapshot” của J. Setzer và R. Byrnes. Báo cáo ghi nhận đại đa số vụ kiện bắt đầu sau năm 2006, và ngày càng có nhiều vụ kiện tại các quốc gia có thu nhập trung bình hay thấp. Đa số các vụ kiện nhằm vào chính quyền các nước, nhưng các doanh nghiệp cũng là đối tượng bị đưa ra tòa.
Theo chuyên gia về luật môi trường quốc tế Sandrine Maljean-Dubois (CNRS), “các vấn đề môi trường chưa bao giờ trở nên dữ dội, nghiêm trọng và cấp thiết đến như vậy, trong lúc chính quyền các nước lại không đưa ra được các biện pháp đối phó”.
Năm 2013, Hiệp hội Urgenda, một tổ chức phi chính phủ về phát triển bền vững tại Hà Lan đã khởi sự vụ kiện nhắm vào chính phủ nước này, sau khi đề nghị của ủy ban này nhằm cắt giảm 25% lượng khí thải vào năm 2020 (so với mức phát thải năm 1990) đã không được đáp ứng.
Năm 2015, một tòa án sơ thẩm La Haye đã ra phán quyết buộc chính quyền thực hiện đòi hỏi của nguyên đơn và Chính quyền Hà Lan khiếu nại. Năm 2018, một tòa phúc thẩm ở La Haye đã ra phán quyết bác khiếu nại của Chính quyền Hà Lan. Phán quyết phúc thẩm dựa trên các nghĩa vụ của Chính quyền Hà Lan, được quy định bởi Công ước Khung của Liên hợp quốc (LHQ) về biến đổi khí hậu (CCNUCC) và Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, mà Hà Lan tham gia. Tháng 12/2019, Tòa án Tối cao Hà Lan ra phán quyết cuối cùng. Phán quyết chỉ rõ Chính quyền Hà Lan đã hành động bất hợp pháp khi không bảo vệ các quyền của công dân theo Công ước Nhân quyền châu Âu.
Trả lời đài France Culture, luật gia Marta Torre-Schaub, phụ trách nhóm nghiên cứu ClimaLex, Giảng viên Viện nghiên cứu pháp lý và triết học thuộc đại học Sorbonne Paris 1, Giám đốc nghiên cứu thuộc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia (CNRS), nhận xét về ý nghĩa của vụ thắng kiện này như sau: “Lần đầu tiên, một quốc gia bị kết án do không làm tròn trách nhiệm với môi trường. Trên nguyên tắc, Nhà nước phải có trách nhiệm với công dân trong lĩnh vực môi trường. Điều khoản pháp lý liên quan, vốn đã có từ trong luật quốc tế, đã được nội luật hóa, đưa vào luật dân sự Hà Lan. Tòa án Tối cao Hà Lan buộc chính quyền phải thực hiện các mục tiêu cắt giảm khí thải, theo đòi hỏi của hiệp hội Urgenda. Vụ kiện này trở thành một mẫu mực cho phong trào tranh đấu vì môi trường tại Mỹ, cũng như tại Pháp”.
Theo giới chuyên gia, phán quyết lịch sử của tòa án Hà Lan trong vụ Urgenda đã đưa ra “nhiều khái niệm pháp lý mang tính cách tân”, như quyền của các thế hệ tương lai, hay vấn đề điều chỉnh pháp lý đối với các hành động trong tương lai, mang tính dự báo và phòng ngừa. Nhìn chung, vụ án Urgenda đã mang lại nhiều cảm hứng và kinh nghiệm cho các nỗ lực của xã hội dân sự khởi kiện Nhà nước nhiều quốc gia ra tòa, do (đã không có hoặc không dự kiến) hành động để ngăn chặn khí thải gây hiệu ứng nhà kính khiến Trái Đất nóng lên.
Mới đây, ngày 31/7, Chính quyền Ireland đã bị Tòa án Tối cao nước này yêu cầu điều chỉnh lại chính sách cắt giảm khí thải làm khí hậu nóng lên. Tại Pháp, cuối năm 2018, 4 tổ chức thuộc xã hội dân sự đã khởi kiện Nhà nước Pháp về cùng một vấn đề. Vụ kiện được những người khởi sự đặt một cái tên đầy ấn tượng “Affaire du siècle/Vụ kiện thế kỷ”. Dự kiến, tư pháp nước Pháp sẽ đưa ra phán quyết đầu tiên về vụ kiện vào mùa Thu này. Việc công bố các phán quyết về khí hậu nói trên mang ý nghĩa biểu tượng cao, có giá trị như các mẫu mực, khiến chính quyền nhiều nước hay các doanh nghiệp là “thủ phạm” phát thải phải dè chừng.
* Vai trò của luật pháp trong cuộc chiến bảo vệ môi trường
Về các biến chuyển lớn trong lĩnh vực pháp lý khí hậu, luật gia về môi trường Marta Torre-Schaub (CNRS) đặc biệt chú ý đến một điểm mà bà cho là rất mới. Đó là việc các thẩm phán ngày càng hướng sang cách diễn giải luật nhằm điều chỉnh các hành động trong tương lai, bên cạnh tiếp cận truyền thống, trừng phạt và đòi hỏi bồi thường đối với các hành động vi phạm luật đã xảy ra.
Vụ Urgenda thắng kiện Nhà nước Hà Lan và một số vụ thắng kiện khác trong lĩnh vực đòi công lý khí hậu đã gây phấn khích. Nhiều người hy vọng rằng các áp lực pháp lý sẽ buộc chính quyền các nước phải có hành động tương thích với hiểm họa khí hậu. Tuy nhiên, nỗ lực đòi công lý khí hậu về mặt pháp lý có nhiều giới hạn.
Liên quan đến quyền lực của các thẩm phán, luật gia về môi trường Marta Torre-Schaub đặc biệt lưu ý đến việc phân định thẩm quyền của tư pháp và lĩnh vực chính trị: “Quả đúng là trong các phiên tòa về khí hậu, việc thảo luận về bên nào có quyền hạn gì mỗi lần lại được đưa ra. Trong vụ án Urgenda, ở cả ba cấp xét xử - sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm - mỗi lần như vậy, vấn đề thẩm quyền đều được đặt ra. Cụ thể là, nếu vấn đề khí hậu được đề cập thuộc lĩnh vực chính trị, thì các thẩm phán không thể can thiệp. Ngược lại, nếu đây là vấn đề thuộc tư pháp, thì các thẩm phán có thể can thiệp, bởi đây là việc giải thích luật và thi hành luật. Việc phân định ranh giới giữa vấn đề chính trị với vấn đề pháp lý - tư pháp là điều rất đáng quan tâm trong các vụ án khí hậu”.
* Sẽ không có "công lý" khí hậu, nếu không thể giải quyết bất công xã hội
Nhóm 1% người giàu nhất hành tinh chịu trách nhiệm về khí thải gây hiệu ứng nhà kính gấp 175 lần so với 10% người nghèo nhất. Trong lúc đó, chính những người nghèo nhất lại là các nạn nhân đầu tiên của biến đổi khí hậu. Ví dụ 91% nông dân Mỹ có bảo hiểm thiệt hại trong trường hợp thiên tai, trong khi số người được bảo hiểm ở Ấn Độ chỉ là 15%.
Việc phân chia gánh nặng đóng góp một cách không công bằng giữa các nhóm xã hội trong cùng một quốc gia là một vấn đề lớn. Nhà kinh tế học người Mỹ James K. Boyce, chuyên về các vấn đề môi trường khí hậu, ghi nhận cuộc khủng hoảng “Áo Vàng” (phong trào chống lại thuế carbon đánh vào người có thu nhập thấp) tại Pháp đã để lại một bài học quan trọng. Đó là việc đánh thuế carbon để có tài chính cho cuộc chiến khí hậu sẽ không thể thành công nếu không tính đến tính chất công bằng xã hội của biện pháp này.
Trong bối cảnh này, vấn đề "công lý" khí hậu ở đây vượt khỏi phạm vi tư pháp. Để hướng đến các biện pháp về khí hậu, chính quyền của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã triệu tập Hội nghị Công dân về Khí hậu (CCC) để tìm giải pháp thông qua con đường lập pháp và trưng cầu ý dân. Chính quyền nhiều nước châu Âu, Ủy ban châu Âu và Nghị viện châu Âu cũng có những nỗ lực thúc đẩy các cam kết về khí hậu, cũng như gia tăng các biện pháp thực thi.
